Laten we praten | archief
Eerdere afleveringen van Laten we praten |
aflevering 12 | 17 mei 2023 | Hoezo Indie Verloren? | met Dido Michielsen, Jacqueline Bel, Lara Nuberg, Marion Bloem
Driekwart eeuw nadat het voormalige Nederlands-Indië onafhankelijk werd zijn de sporen van de koloniale periode nog altijd volop zichtbaar in de Nederlandse literatuur. De vaak nostalgisch gekleurde romans, verhalen en essays van witte schrijvers (zoals Louis Couperus, Edgar du Perron, Hella Haasse en Rudy Kousbroek) worden nog veel gelezen - maar niet meer geschreven. In Nederland opgegroeide auteurs met een (deels) Indische achtergrond (Marion Bloem, Alfred Birney) hebben hun plaats ingenomen en dwingen tot een heel ander perspectief. Inmiddels meldt zich ook al een derde generatie schrijvers en wetenschappers met een eigen verhaal. Zo wordt de literatuurgeschiedenis gedekoloniseerd. Beter laat dan nooit. Die Multatuli bijvoorbeeld, had die nou echt het beste met de inlanders voor?
Dido Michielsen is schrijfster van non-fictie en fictie. Haar debuutroman Lichter dan Ik, geïnspireerd door het levensverhaal van haar betovergrootmoeder, werd met veel lof ontvangen en in 2020 onderscheiden met de Boekhandelsprijs. Onlangs verscheen het vervolg, Engel en Kinnari, over de kinderen van de Hollandse vader en zijn concubine.
Jacqueline Bel is hoogleraar Nederlandse Letterkunde aan de VU, waar ze de Multatuli-leerstoel bekleedt, en is auteur, onder veel meer, van een literatuurgeschiedenis van de periode 1900-1945 en mede-samensteller van De Postkoloniale Spiegel, de Nederlandse letteren herlezen.
Lara Nuberg studeerde geschiedenis, schrijft en maakt radiodocumentaires. Samen met de Indonesische schrijfster Lala Bohang publiceerde ze In haar voetsporen, weerslag van een reis op zoek naar beider voormoeders in Indonesië. Eind van dit jaar verschijnt haar romandebuut Gado Gado bij uitgeverij DasMag.
Marion Bloem is filmmaker, beeldend kunstenaar en schrijver van een groot aantal boeken, zowel fictie als non-fictie. Haar debuutroman 'Geen gewoon Indisch meisje' (1983) zorgde meteen voor een doorbraak bij een groot publiek. Sindsdien is zij niet meer weg te denken uit de literatuur van en over het voormalige Nederlands-Indië. Ze speelt tot op de dag van vandaag een rol in het debat over migratie in het algemeen en de postkoloniale periode in het bijzonder. Voor haar hele oeuvre werd ze onderscheiden met de Edgar du Perron-prijs en kreeg ze vorig jaar de Constantijn Huygens-prijs. In 2020 verscheen van haar 'Indo. Een persoonlijke geschiedenis over identiteit' en eerder dit jaar de roman 'Meisjes uit het dorp.'
Moderator van het gesprek is Hans Maarten van den Brink, Daan Heerma van Voss spreekt het slotwoor
aflevering 11 | 19 april 2023 | Het gevecht om de kinderziel |Met Sjoerd Kuyper, Charlotte Remarque, Yra van Dijk en Auke Hulst
Moeten de kinderboeken van Roald Dahl gekuist worden en ontdaan van stereotypen? Mag twijfel over genderidentiteit een thema zijn, ook in literatuur voor de allerjongsten? Is fictie voor minderjarigen eigenlijk wel literatuur of is het in de eerste plaats een middel om op te voeden tot betere burgers – en is een betere burger dan ‘links’ of ‘rechts?’
In de cultuuroorlog die volop woedt in de Verenigde Staten (waar hele bibliotheken om politieke redenen worden nagevlooid en gekuist) lijken boeken voor kinderen het eerste slagveld. Maar ook in Nederland smeult de controverse. Pim Lammers, die zich na doodsbedreigingen terugtrok als auteur van het Kinderboekenweekgedicht, kan er over meepraten. Eveneens tekenend: een paar dagen na de verkiezingsnederlaag van 15 maart kondigde Forum voor Democratie een nieuw initiatief aan - de partij gaat kinderboeken uitgeven.
In deze aflevering van de reeks over de literaire actualiteit bespreken we de eerste leeservaring van lezers èn schrijvers. We hebben het over het belang van herkenning in jeugdliteratuur en over de mogelijke gevaren van een eerste confrontatie met het soms griezelige onbekende. Een avond dus voor iedereen die ooit een kinderboek las, maar niet voor de allerjongsten.
Sjoerd Kuyper schreef, naast werk voor volwassenen, tientallen kinderboeken die zowel in Nederland als daarbuiten vele malen werden bekroond. Bekend is de reeks over het jongetje Robin; Het Zakmes en De Rode Zwaan werden succesvol verfilmd.
Yra van Dijk houdt zich als (gast-)hoogleraar Nederlandse letterkunde en essayist onder andere bezig met het belang van leesonderwijs en jeugdliteratuur.
Charlotte Remarque is essayist en criticus. Ze schrijft over (jeugd-)literatuur voor De Groene Amsterdammer en De Volkskrant; daarnaast maakt ze de wekelijkse podcast Boeken FM.
Het gesprek wordt gemodereerd door Hans Maarten van den Brink; Auke Hulst spreekt een slotbeschouwing.
Aflevering 10 | 7 maart 2023 | Waarom zo somber, schrijvers?
Ellen de Bruin, Ewoud Kieft en Yves Petry over hun toekomstromans
Er verschijnen de laatste jaren opvallend veel boeken die in de nabije toekomst spelen en vrijwel zonder uitzondering schetsen ze een somber beeld. Klimaatverandering, de opmars van artificiële intelligentie, medische technologie en de controlesamenleving zijn ontwikkelingen die de mens buitenspel lijken te zetten. Maar is dat onvermijdelijk? Drie schrijvers die in recente romans op meesterlijke maar ook geestige wijze hun visie op papier hebben gezet gaan daarover in gesprek met elkaar.
Ellen de Bruin is wetenschapsredacteur bij NRC, haar eerste roman Onder het ijs werd bekroond met de Anton Wachterprijs voor het beste debuut. In het vorig jaar verschenen Kraaien in het paradijs schetst ze een griezelig maar ook humoristisch beeld van een samenleving waarin niet alleen de natuur maar ook de vrouw onderworpen is geraakt aan een almachtig patriarchaat.
Historicus Ewoud Kieft is de auteur van onder meer de veelgeprezen studies Oorlogsenthousiasme (over de vooravond van de Eerste Wereldoorlog) en Het verboden boek (over Mein Kampf), onlangs verscheen zijn manifest Vechten voor democratie. De verteller in zijn roman De onvolmaakten is geen mens maar de AI-therapeut van de hoofdpersoon, die zelf misschien ook ‘niet meer is dan een code.’
Yves Petry studeerde wiskunde en filosofie, voor zijn vijfde roman De maagd Marino ontving hij de Libris Prijs. Net verschenen: Overal zit mens: een moordfantasie, waarin een bosbeheerder lijdt aan ‘Waldschmerz.’ Zijn wanhoop drijft hem ertoe een moord te beramen op een populaire gemeenplaatsen verkondigende televisie-intellectueel. Het boek staat op de longlist van de Libris Prijs.
Het gesprek wordt geleid door Hans Maarten van den Brink, Daan Heerma van Voss spreekt een slotwoord.
Aflevering 9: Hoeveel seksisme is er in de literatuur – en hoe halen we het eruit?
Onder de titel ‘Optimistische Woede’ verscheen onlangs een pamflet van de actiegroep Fixdit! dat oproept tot een ‘ritselende, wapperende, ruisende revolutie’ in de literaire wereld. Veel te lang heeft de mannelijke blik gedomineerd in boeken, in recensies en in de literaire canon; kregen mannen meer subsidies en prijzen; werden ‘vrouwenboeken’ over ‘vrouwenthema’s’ in een apart hokje geduwd, waar mannelijke lezers vervolgens nauwelijks kwamen. Daar wil de uit elf vrouwelijk auteurs bestaande groep iets aan doen. Niet alleen omdat het onrechtvaardig is maar ook omdat ‘te weinig literatuur lezen van vrouwen kan leiden tot mentale armoede, blinde vlekken in het dagelijks leven, een raar eenzijdig mensbeeld en een ernstig tekort aan kennis over de wereld,’ aldus het pamflet.
Staan de zaken er in de boekenwereld echt zo dramatisch voor? En wat zijn dan de effectiefste manieren om er iets aan te doen? We praten erover met drie schrijvers: Nelleke Noordervliet (auteur van romans, columns en gedichten), Fleur Speet (recensent, lid van Fixdit!) en Babs Gons (dichter, essayist, spoken word-artist). Het gesprek wordt deze keer geleid door schrijver en columnist Sarah Sluimer, Daan Heerma van Voss spreekt als gewoonlijk een slotwoord.
Aflevering 8: Na de aanslag op Rushdie
Wat zijn de gevolgen van de aanslag op Salman Rushdie? De misdaad veroordelen is relatief gemakkelijk, maar hoe om te gaan met Rushdie's boude stelling dat zijn 'Duivelsverzen' tegenwoordig geen uitgever meer zouden vinden omdat er een te grote angst is om minderheden te kwetsen? Zijn we inderdaad te behoedzaam geworden? Of is het een kwestie van empathie en respect om ook in de kunsten elkaars gevoelens te ontzien? We kijken terug en vooruit met Abdelkader Benali, Theodor Holman en Chris Keulemans.
Het gesprek wordt geleid door Hans Maarten van den Brink
Aflevering 7: Kom vanavond met verhalen – maar welke?
Ruim vijfenzeventig jaar heeft de Tweede Wereldoorlog in de Nederlandse literatuur gediend als stof voor verhalen en als moreel kader: een arena voor onderzoek naar wat goed is en wat fout en naar het schemergebied daartussen. Boeken over die tijd blijken nog steeds een groot publiek te trekken, denk maar aan ‘Het Hooge Nest’ van Roxanne van Iperen of de omstreden onthullingen over het verraad van Anne Frank. Maar hoe lang nog? Wordt met het sterven van de laatste getuigen die oorlog een historische periode als iedere andere? Is het niet tijd om vooral over recentere oorlogen te vertellen en daar lessen uit te trekken? Of hebben jongere schrijvers de plicht om ook de oude verhalen te herhalen?
Gasten:
Abram de Swaan is schrijver, psychoanalyticus en hoogleraar sociologie met een enorm oeuvre. Voor zijn essays werd hij onderscheiden met de P.C. Hooftprijs. Hij werd geboren in 1942 en bracht de eerste jaren van zijn leven door op een onderduikadres. In Compartimenten van Vernietiging (2014) analyseerde hij de rol van de staat en van individuele burgers bij het tot stand komen van genocide.
Ellen Deckwitz is veelbekroond dichter, theatermaker en schrijver; daarnaast publiceert ze twee keer per week een column in NRC. Met Hogere Natuurkunde schreef ze een lang, verhalend gedicht over de oorlogsbelevenissen en -trauma’s van haar Indische grootmoeder en hoe die doorwerken in de werkelijkheid van nu.
Joost de Vries is schrijver, criticus en adjunct-hoofdredacteur van De Groene Amsterdammer. Hij heeft een scherp oog voor ogenschijnlijk onbelangrijke tijdsverschijnselen en hun belang voor grotere ontwikkelingen. Zijn tweede, met de Gouden Boekenuil bekroonde, roman De Republiek speelt in het milieu van de academische ‘Hitler-studies,’ waar moraal ondergeschikt lijkt aan carrièreperspectief.
De avond wordt gemodereerd door Hans Maarten van den Brink; Daan Heerma van Voss (schrijver van onder meer de roman De laatste oorlog en in 2018 spreker tijdens de herdenking in de Nieuwe Kerk) verzorgt de slotbeschouwing.
Aflevering 6, woensdag 6 april 2022
‘They fuck you up, your mum and dad’ luidt de beroemde eerste regel van het gedicht van Philip Larkin over problemen die ouders aan hun kinderen doorgeven. En dat een ongelukkige jeugd een goudmijn voor een schrijver zou zijn is een al niet minder bekend cliché. Maar hoe ver mag je gaan bij het schrijven over je vader, je moeder en andere naasten? Zijn de verhalen over je familie wel helemaal van jou, of eerder gedeeld bezit? Kun je uitsluitend op je herinnering afgaan en heb je geen bewijzen nodig – of zou je zelfs wederhoor moeten plegen? En mag je er het een en ander bij fantaseren als je er maar ‘roman’ op zet?
Gasten: Karin Amatmoekrim, Adriaan van Dis, Dirk van Weelden
Het slotwoord werd deze keer uitgesproken door Auke Hulst.
Aflevering 5:
De grote Nederlandse schrijver Willem Frederik Hermans stond niet alleen bekend om zijn zwartgallige romans; hij was ook een genadeloze polemist. Liefst liet hij geen spaan heel van zijn tegenstanders in de literatuur, de wetenschap en de politiek. In het jaar waarin zijn honderdste geboortejaar wordt gevierd blijkt dat hij nauwelijks meer navolgers heeft. Tegenstellingen zijn er misschien wel meer dan ooit, maar ze worden door schrijvers niet meer op het scherp van de snede uitgevochten. Hoe komt dat? En is dat een gemis? We gaan er met drie gasten over in gesprek.
Gasten: Marjan Slob, Stella Bergsma, Willem Otterspeer
Het slotwoord werd deze keer uitgesproken door Auke Hulst.
Aflevering 4:
Historische romans zijn altijd populair geweest bij lezers, maar vormen een extra uitdaging voor de schrijver. Die moet niet alleen zijn personages maar ook een voor het publiek vreemde omgeving tot leven wekken. Het lijkt er niettemin op dat we, niet alleen in Nederland, een kleine hausse in het genre beleven. Hoe zou dat komen? Wat maakt al dat extra werk voor de schrijver de moeite? Hoe trouw aan historische feiten moet het zijn? En: zeggen historische romans uiteindelijk niet veel meer over de tijd waarin ze geschreven worden, over nu dus, dan over vroeger?
We spreken met drie auteurs die elk op hun eigen wijze hebben laten zien het genre te beheersen.
Gasten: Jan van Aken, Nico Dros, en Gustaaf Peek
Aflevering 3:
Het klassieke onderscheid tussen de schrijver als persoon en de vertelstem in een roman of een gedicht lijkt zijn langste tijd te hebben gehad. Er zijn literaire redenen om het eigen leven als grondstof te gebruiken, want dat kent de schrijver nou eenmaal als geen ander. Er zijn politiek-maatschappelijke redenen: waarom zou je je verschuilen achter een verteller als je een boodschap hebt? Lezers lijken er bovendien steeds meer prijs op te stellen dat een verhaal niet verzonnen is: boeken waarvan de schrijver ronduit toegeeft dat ze op het eigen leven zijn gebaseerd doen het opvallend goed in de bestseller-lijsten. Ze krijgen meer ruimte in de media, en dus ook van uitgeverijen. Maar is dat niet ook een beperking? Welke rol speelt de verbeelding dan nog?
De derde aflevering in de serie ‘Laten we Praten’ gaat over de voors en tegens van schrijven vanuit en over jezelf.
Gasten: Maria Barnas, Rosemarie Buikema, Marja Pruis en Niña Weijers.
Aflevering 2:
Wat is de plaats die schrijvers met een Caraïbische achtergrond in de Nederlandse literatuur innemen en met name schrijfster Astrid Roemer? Zij krijgt de belangrijkste literaire prijs van het Nederlandse taalgebied, maar de feestelijke uitreiking mag niet doorgaan van de Vlaamse en Nederlandse overheid vanwege Roemer’s politieke uitspraken. Wat betekent zo’n regeringsbesluit voor het idee van artistieke vrijheid? En in hoeverre is het goed om daarbij rekening te houden met de specifieke geschiedenis en cultuur van Suriname en de Antillen?
Gasten: Yra van Dijk – Maria Vlaar – Johan Fretz – Stephan Sanders
‘Laten we praten’ Aflevering 1:
Hoe ver mag je in de literatuur gaan in het gebruik van de stem van een ander, vooral wanneer die een andere culturele en/of genderachtergrond heeft. Wanneer wordt verplaatsen toe-eigenen? Mag een auteur alles doen, zolang het maar goed geschreven is – of is er een politieke verantwoordelijkheid die hem beperkingen oplegt? En komt dat laatste dan neer op censuur, een inperking van de vrijheid van meningsuiting?
Gasten: Arjen van Veelen – Madeleijn van Nieuwenhuizen – Christine Otten – Dean Bowen